الخلیل، شهر پدران مقدس در سرزمین فلسطین

الخلیل، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای فلسطین و جهان است که قدمت آن به بیش از 6000 سال قبل از میلاد می رسد. اعتقاد بر این است که حدود 4000 سال قبل از میلاد، قبایل عرب کنعانی از شبه جزیره عربستان به فلسطین مهاجرت کرده‌اند.

امروزه الخلیل یا حِبرون، مرکز استان الخلیل و بزرگ‌ترین شهر در کرانه باختری است که در ۳۰ کیلومتری جنوب بیت‌المقدس / اورشلیم قرار گرفته و توسط دولت خودگردان فلسطین اداره می‌شود. الخلیل به همراه شهرهای رام الله، طولکرم، اریحا، قلقلیلیه و نابلس، مهم‌ترین شهرهای کرانه باختری به حساب می‌آیند.

چشهر قدیم الخلیل به دلیل میراث و اعتبار تاریخی و باستانی خود متمایز گردیده است. این شهر در دوران مختلف، مرکز اصلی تجارت بوده و اکنون مهم‌ترین مرکز مذهبی، فرهنگی و اداری در منطقه کوه‌های الخلیل به حساب می آید. حبرون، یکی از چهار شهر مقدس یهود محسوب می‌شود و در کنار شهرهای اورشلیم، صفاد و طبریه، محل سکونت بسیاری از دانشمندان مذهبی یهودی بوده است.

بناهای کنونی آن به دوران ایوبیان، ممالیک و عثمانی باز می‌گردد که هر یک در دورانی منطقه شامل فلسطین و مصر و شام را در زمره ممالک خود داشتند. این شهر با سیستم معماری شگفت انگیز و عمدتا سنگی‌اش متمایز است و شامل بسیاری از بناهای باستان شناسی و تاریخی، طاق‌ها، کوچه‌ها و بازارهای باستانی است.

نام‌های شهرالخلیل در دوران مختلف

کنعانیان، این شهر را به نام اربا یا شهر اربع (کریات أربع)، نام پادشاه عرب کنعانی و بنیانگذار آن، که از قبیله عناقیون بود، می‌نامیدند. پس از آن به نام حبرون یا حبری معروف بود که دلیل آن یکی از دو مورد زیر است:

• یا به خاطر نسبتش با پادشاه عفرون حثی کنعانی که غاری را طبق روایت تورات به قیمت چهارصد شاقل به ابراهیم خلیل فروخت (شاقل واحد پول کنعانیان بود).

• یا به دلیل مشتق شدن از واژه عبری «حافیر» و «حبر» که معادل خلیل در عربی است و به معناهایی چون همراه، متحد و دوست به کار می‌رود.

بعد از آنکه این شهر از قسمت دامنه کوه‌های الخلیل /جبل الخلیل به خانه ابراهیم خلیل (ع) متصل شد، شهر جدید به نام حضرت ابراهیم (ع) که معروف به خلیل الرحمن به معنی دوست خدا بود، الخلیل نام گرفت.

در سال‌های بعد، هنگامی که فرانک‌ها (گروه بزرگی از افراد با تبار آلمانی که هم پیمان امپراتوری روم شدند و سال‌ها بخش‌های اروپای غربی مانند فرانسه، آلمان و هلند را تحت پوشش داشتند) این شهر را در سال 1099 پس از میلاد اشغال کردند، آن را إبراهام نامیدند، اما پس از ترک شهر توسط فرانک‌ها، نام آن مجددا به الخلیل برگشت.

الخلیل برای یهودیان، مسلمانان و مسیحیان شهری مقدس است و به نام شهر پدران/مدینه الآباء نیز شناخته می‌شود. زیرا برخی بر این باورند که حضرت ابراهیم، پدر ادیان ابراهیمی، در حدود سال 1800 پیش از میلاد در الخلیل زندگی می‌کرده است. گمان می‌رود که او پس از مهاجرت از شهر «اور» – یکی از شهرهای مهم سومریان که بر اساس تورات محل ولادت ابراهیم پیامبر بوده است- به منطقه الخلیل در مکانی که آن را حرم ابراهیمی می‌خوانند ساکن شده است. همچنین گمان می‌رود که او غاری را خریداری کرده که بعدها مسجد ابراهیمی/ مغاره مکفیلا بر آن ساخته شده است. مردم الخلیل معتقدند حضرت ابراهیم، همسرش ساره، پسرشان اسحاق و نوه‌شان یعقوب در این مکان به خاک سپرده شده‌اند.

در طول تاریخ، الخلیل شاهد دوره‌هایی با اکثریت جمعیت مسلمان بوده که در کنار اقلیت‌های یهودی در این شهر زندگی می‌کردند و جمعیت الخلیل در حال حاضر حدود ۳۲۰,۰۰۰ نفر است.

تاریخچه شهر الخلیل در کرانه باختری

آثار باستانی کشف‌شده در الخلیل نشان‌دهنده وجود تمدن در عصر برنز اولیه (حدود نیمه دوم هزاره سوم پیش از میلاد) است. این شهر در ابتدا یک شهر باشکوه و ثروتمند کنعانی بود و همانند سایر مناطق فلسطین، تحت سلطه نیروهای مختلف قرار گرفت، از جمله آشوریان در سال 732 قبل از میلاد، بابلیان در سال 586 قبل از میلاد، پارسیان در سال 539 قبل از میلاد، و یونانیان در سال 322 قبل از میلاد. سپس در سال 63 قبل از میلاد به دست رومیان افتاد و در سال 593 میلادی به امپراتوری بیزانس منتقل شد. پس از آن مجددا ایرانیان برای چند سال کنترل آن را در اختیار داشتند، اما رومی‌های بیزانسی دوباره آن را بازپس گرفتند و ایرانیان را بیرون راندند.

این شهر در قرن هفتم میلادی به کنترل اعراب مسلمان درآمد. صلیبی‌ها در سال 1167 میلادی آن را به قلمرو خود اضافه کردند تا اینکه در سال 1187 میلادی پس از نبرد حطین و پیروزی صلاح‌الدین ایوبی (ایوبیان)، شکست خوردند. صلاح‌الدین، منبر عاجیِ عسقلان را به مسجد ابراهیمی در این شهر منتقل کرد. منبر صلاح الدین از قدیمی‌ترین منبرهای جهان اسلام است که وی مشابه آن را در دو مسجد مسجدالاقصی و مسجد اموی در دمشق قرار داد اما منبر مسجد ابراهیمی در الخلیل نسبت به آن دو سالم‌تر باقی مانده است.

در دوران ممالیک و عثمانی، شهر الخلیل توسعه یافت و در عصر عثمانی به‌خاطر صنعت چراغ‌های نفتی و شیشه‌های رنگی شهرت پیدا کرد. این شهر به حدی پیشرفت کرد که در نمایشگاه جهانی وین در سال 1873 میلادی شرکت کرد و صنایع خود، شامل لوازم تزئینی ساخته‌شده از شیشه رنگی را به نمایش گذاشت.

در دوره قیمومیت بریتانیا بر فلسطین، این شهر رونق یافت و شهرداری الخلیل در سال 1927 میلادی تأسیس شد. در جنگ 1948، نیمی از منطقه الخلیل به تصرف اسرائیل درآمد، اما شهر الخلیل شامل این تصرف نبود. بیشتر روستاها، شهرک‌ها و زمین‌های حاصلخیز منطقه در غرب از دست رفت. در سال 1950، شهر الخلیل تحت اداره اردن قرار گرفت.

در جنگ 1967، اسرائیل کنترل کامل منطقه، از جمله شهر الخلیل را به دست گرفت. بخشی از شهر، به‌ویژه در مناطق قدیمی، برای اسکان شهرک‌نشینان یهودی مصادره شد. یهودیان مستعمرات خود را در اطراف و داخل شهر تأسیس کردند. اکنون پنج سایت یهودی در این منطقه وجود دارد که عبارتند از مستعمرات تل رمیده، الدبویا، مدرسه اسامه بن منقذ، بازار سبزیجات و استراحتگاه گردشگری نزدیک مسجد الابراهیمی.

صنایع و تجارت در الخلیل

شهر الخلیل به صنایع دستی، تولید صابون، نخ‌ریسی پنبه، شیشه‌سازی و دباغی چرم شهرت دارد.

صنعت سرامیک الخلیل

تاریخچه صنعت سرامیک در الخلیل به بیش از ۴۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. ترک‌ها نخستین کسانی بودند که این صنعت را از طریق مرمت مسجد الاقصی به فلسطین وارد کردند. الخلیل اکنون به‌عنوان مهم‌ترین شهر فلسطینی در تولید سرامیک شناخته می‌شود. نخستین کارخانه سرامیک‌سازی در سال ۱۹۶۲ تأسیس شد و این صنعت در طول دهه‌های گذشته رونق زیادی یافته است. قبل از آغاز انتفاضه الاقصی، تعداد کارخانه‌ها به بیش از ۳۰ واحد رسید، اما با شروع انتفاضه به کمتر از نصف کاهش یافت و در حال حاضر دوباره کمی رونق گرفته است.

صنعت شیشه الخلیل

شیشه‌سازی دستی در فلسطین از زمان تمدن‌های باستانی آغاز شده و با ورود اسلام پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. این صنعت، روش‌های متنوعی در رنگ‌آمیزی و تزئینات ایجاد کرد. شهر الخلیل به‌طور خاص، مرکز این صنعت است و هم‌اکنون چهار کارخانه فعال در این زمینه دارد.

غذاها و خوراکی‌های الخلیل

از غذاهای مشهور در سراسر فلسطین می‌توان به برگ انگور پخته‌شده، کلم پر شده با برنج (دلمه)، گوشت بره شکم‌پر و مسخن اشاره کرد. آشپزی خلیلی، بخشی غنی از آشپزی فلسطینی است که در جنوب کرانه باختری خودنمایی می‌کند. این منطقه با وجود شباهت‌های فراوان به دیگر مناطق، برخی غذاهای محلی خاص خود را دارد. معروف‌ترین غذای مرتبط با این شهر، «قدره خلیلیه» است.

قدره خلیلیه

قدره خلیلیه مشهورترین غذای شهر الخلیل است که به این شهر نسبت داده شده و یکی از لذیذترین غذاهای آن به شمار می‌آید. این غذا معمولاً در مناسبت‌های اجتماعی مانند جشن‌ها، عزاداری‌ها، اعیاد و مهمانی‌های خانوادگی (معمولاً جمعه‌ها) سرو می‌شود.

این غذا از برنج، تکه‌های گوشت بره محلی، روغن حیوانی و ادویه‌های خاص تشکیل شده و در قابلمه‌های مسی یا گلی به نام قدره در تنورهای محلی (ترجیحاً تنور هیزمی) پخته می‌شود. تنها تعداد کمی از خانواده‌ها این غذا را در خانه آماده می‌کنند و معمولاً نانواهای حرفه‌ای خلیلی مسئول تهیه آن هستند. خانواده‌ها گوشت و تعداد و اندازه قابلمه‌های موردنیاز را به نانوا ارسال می‌کنند و بقیه مراحل را او انجام می‌دهد. نانواهای خلیلی در این زمینه با هم رقابت دارند و به هنر خود فخر می ورزند.

قابلمه مسی که برای پخت قدره خلیلیه استفاده می‌شود، اندازه‌های مختلفی دارد که به میزان گوشت مورد نیاز بستگی دارد. مقدار گوشت از ۳ تا ۵ کیلوگرم شروع شده و ممکن است تا ۹ تا ۱۰ کیلوگرم برای هر قابلمه برسد.
• قدره خلیلیه معمولاً با ماست ترش خورده می‌شود، اما می‌توان آن را بدون ماست نیز سرو کرد. برخی از مردم الخلیل معتقدند که این غذا تنها زمانی قدرت(قدره) واقعی است که مواد دیگری مانند نخود، سیر، پیاز به آن اضافه نشود یا گوشت با مرغ یا مواد مشابه جایگزین نگردد.

مسخن

مسخن یک غذای سنتی فلسطینی است که در مناطق مختلف فلسطین از جمله الخلیل بسیار محبوب است.

این غذا معمولاً شامل مرغ کبابی است که با پیاز کاراملی‌شده، روغن زیتون، و ادویه‌جات مختلف مانند زعتر سرو می‌شود. مرغ به طور کامل یا تکه‌تکه شده بر روی نان عربی قرار می‌گیرد و به همراه برنج یا سبزیجات همراه سرو می‌شود.

فخاره

فخاره، غذایی است که از نظر ظاهری شبیه به قدره خلیلیه است، اما طعم آن کاملاً متفاوت است. در این غذا به جای قابلمه مسی از ظرفی سفالی استفاده می‌شود. فخاره در منطقه الخلیل با نخود، سیر و پیاز تهیه می‌شود و در تنورهای خانگی پخته می‌شود. طعم آن به قدره غزّاویه شباهت دارد.

قدره غزّاویه

قدره غزّاویه مشابه به قدره الخلیلیه است که به سنت اهالی غزه طبخ می شود و طعم آن به دلیل استفاده از روغن زیتون و گوجه فرنگی و فلفل تند با طعم قدره خلیلیه تفاوت دارد.

خبیصه الخلیل

خبیصه، یکی از مهم‌ترین غذاهای محلی در شهر الخلیل است. خبیصه یک دسر یا غذایی شیرین است که در فرهنگ‌های مختلف خاورمیانه‌ای و عربی یافت می‌شود. این خوراکی در هر منطقه به شکلی متفاوت تهیه می‌شود، اما به طور کلی یک دسر غنی، خوشمزه و پرانرژی است که معمولاً با موادی ساده و قابل دسترس تهیه می‌شود.

مواد تشکیل دهنده خبیصه

• آرد یا سمولینا
• شکر یا عسل برای شیرینی دسر.
• کره یا روغن حیوانی برای طعم و غنی‌تر شدن بافت.
• آب یا شیر برای نرم کردن و پختن آرد یا سمولینا.
• زعفران، گلاب یا هل برای عطر و طعم (اختیاری).
• آجیل مانند بادام، پسته یا گردو برای تزئین.

روش تهیه خبیصه

• آرد یا سمولینا را در کره یا روغن سرخ می‌کنند تا طلایی و خوش‌عطر شود.
• آب، شیر، یا شیره (ترکیب آب و شکر) گرم به تدریج به آرد اضافه می‌شود و مواد به آرامی هم زده می‌شوند تا به غلظت دلخواه برسند.
• مخلوط با افزودن عطرهایی مانند زعفران، گلاب، یا هل طعم‌دار می‌شود.
• پس از غلیظ شدن، خبیصه آماده سرو است و معمولاً با آجیل یا دانه‌های کنجد تزئین می‌شود.

گوشت‌ها

اهالی الخلیل به طور کلی گوشت گوسفند را بیشتر از دیگر انواع گوشت ترجیح می‌دهند، اما گوشت بز و گوساله کوچک نیز مصرف می‌کنند، هرچند کمتر از گوسفند. تعداد کمی از مردم، گوشت شتر، به‌ویژه شتر جوان یا قاعود و همچنین گوشت گاو مصرف می‌کنند.

برخی از خانواده‌های الخلیل همچنان اورمه (قاورمه) را ذخیره می‌کنند، که ترکیبی از گوشت خشک‌شده همراه با دنبه، نمک و ادویه است و در طول سال مصرف می‌شود. علاوه بر این، مردم الخلیل از گوشت مرغ و پرندگان دیگر (مانند کبوتر و گنجشک) و همچنین ماهی نیز استفاده می‌کنند

لبنیه

لبنیه یکی از غذاهای محلی الخلیل است که از برنج پخته‌شده با ماست (جمید) یا ماست آب‌گیری‌شده تهیه می‌شود. این غذا ممکن است با باقلا سبز، شلغم، یا گل‌کلم ترکیب شود یا به‌صورت ساده تهیه گردد. برای تزیین روی آن معمولاً از روغن حیوانی محلی استفاده می‌کنند و در مراسم شادی و عروسی آن را در ظروف مسی بزرگ به نام «انجر» سرو می‌کنند.

مربا (تطلی)

در الخلیل، مرباهایی از انواع میوه‌ها به‌ویژه به و زردآلو تهیه می‌شود. مربای زردآلوی الخلیل طعمی بی‌نظیر دارد زیرا به آن هسته زردآلوی شیرین پس از شکستن و پوست‌گیری اضافه می‌شود.

فلافل

فلافل الخلیل با طعم منحصر‌به‌فرد خود که به‌دلیل ادویه‌های خاص و افزودن جعفری به خمیر آن است، شناخته می‌شود. قبل از سرخ‌کردن، روی آن کنجد پاشیده می‌شود. همچنین، فلافل شکم‌پر نیز در الخلیل رایج است که داخل آن پیاز سرخ‌شده، سماق و دانه کاج قرار می‌دهند. برای ساندویچ فلافل، مخلفاتی مانند گل‌کلم، سیب‌زمینی، بادمجان سرخ‌شده، سالاد و سس‌های متنوع اضافه می‌شود.

دقّه

دقّه ترکیبی از آویشن خشک کوبیده و ادویه‌های مختلف است. دقّه الخلیلیه یکی از بهترین انواع دقّه به شمار می‌رود و با روغن زیتون مصرف می‌شود یا به خمیر اضافه شده و در تنور پخته می‌شود.

آجیل و تخمه (مخلوطه یا نقریشه)

در الخلیل، انواع تخمه (هندوانه، آفتاب‌گردان، خربزه، طالبی)، نخودچی، بادام‌زمینی، پسته، بادام هندی و فندق به‌عنوان تنقلات مصرف می‌شوند. این مخلوط‌ها در مهمانی‌ها و شب‌نشینی‌ها سرو می‌شوند.

نوشیدنی‌ها

نوشیدنی‌های تابستانی و ماه رمضان مانند عرق‌سوس (از شیرین بیان)، خرنوب (درخت بومی مناطق مدیترانه‌ای که میوه‌ای شبیه غلاف به رنگ قهوه‌ای با دانه‌هایی داخل آن با طعمی شبیه کاکائو ولی شیرین و ملایم دارد)، تمر هندی، قمرالدین (تهیه شده از زردآلو)، شربت بادام، دوغ، لیموناد و آب‌میوه‌های تازه در الخلیل رایج هستند.

سبزی‌ها و میوه‌های فصلی

در الخلیل، همانند سایر شهرهای فلسطین، هر فصل دارای میوه‌ها و سبزی‌های خاص خود است. به‌ویژه در بهار، میوه‌هایی مانند بادام سبز (که کودکان با آن اشکالی شبیه خرگوش کوچک درست می‌کنند)، گوجه سبز (جنارک)، و میوه‌هایی مانند آلوی وحشی، عناب، زردآلو، و گلابی سرخ عرضه می‌شوند.

همچنین نخود سبز، شاه‌بلوط، بلوط، کنگر (عکوب)، باقلا سبز، گل‌کلم زرد محلی، شلغم، چغندر، هویج قرمز، قارچ دنبلان و سبزی‌های برگی مانند هویرنه، خردل، کاسنی، پنیرک، ترشک، آویشن سبز، برگ زبان، برگ لوبیا، و برگ انگور از محصولات این فصل هستند.

در اواخر بهار و اوایل تابستان، محصولاتی مانند غوره، خیار بومی (فقوس)، کدو، کدوی خلیلی، به، پسته وحشی، گردوی سبز، و توت سفید، قرمز و سیاه به بازار عرضه می‌شوند.انگور؛ محصول اصلی باغ‌های الخلیل

الخلیل با باغ‌های انگور معروف است و انگور آن از قدیمی‌ترین و بهترین انگورهای جهان محسوب می‌شود. انگور الخلیل به دلیل شیرینی و کیفیت بالا در بسیاری از غذاها و محصولات محلی استفاده می‌شود، مانند شیره انگور، مربای انگور، ملبن، و کشمش. انگور به‌قدری در فرهنگ غذایی مردم الخلیل اهمیت دارد که به محصول اصلی کشاورزی این منطقه تبدیل شده است.

انواع انگور خلیلی

انگور الخلیلی، که به‌عنوان یکی از بهترین انواع انگور شناخته می‌شود، به دلیل طعم و کیفیت بی‌نظیر خود معروف است. در این منطقه، انواع مختلف انگور با رنگ‌ها و طعم‌های متفاوت کشت می‌شود، از جمله انگورهایی مانند دبوقی (که بسیار شیرین و دانه‌دار است، با طعمی شفاف و رنگ متمایل به سبز)، شامی، حلوانی، جندلی، مراوی، شیخی، دراویشی، بیتونی، حلبی، موزی، زینی، مطرش و بناتی (که بی‌دانه هستند).

محصولات مربوط به انگور الخلیلی

دبس (شیره)

دبس، یک شربت غلیظ و تیره رنگ است که مایل به قرمز می‌باشد و طعمی شیرین دارد. از این شربت برای تهیه غذاهایی مانند حمرا و بیضا استفاده می‌شود، یا با طحینه (برای تهیه طحینه، دانه‌های کنجد را ابتدا تفت می‌دهند و سپس آن‌ها را آسیاب می‌کنند تا خمیری نرم و روغنی به دست آید. این خمیر ممکن است کمی رقیق‌تر یا غلیظ‌تر باشد، بسته به روش تهیه و نیاز مصرف‌کننده) خورده می‌شود. در روزهای سرد زمستانی، برخی از مردم از نوشیدن دبس لذت می‌برند.

طرز تهیه شیره: دبس از میوه‌هایی مانند خرما، انگور، سیب یا انجیر تهیه می‌شود. برای تهیه شیره، ابتدا میوه‌ها را می‌پزند تا شیره آن‌ها به دست آید. سپس آن را به مدت طولانی می‌جوشانند تا غلیظ شده و به قوام برسد. در نهایت، دبس به صورت یک مایع شیرین و غلیظ در می‌آید که معمولاً در غذاها یا به عنوان شیرین‌کننده طبیعی استفاده می‌شود.

عنطبیخ

عنطبیخ (یا مربای انگور با دانه‌های خود) یکی دیگر از محصولات محلی است که طعمی خاص دارد و علاوه بر طعم بی‌نظیر، دارای فواید سلامتی فراوانی است که از نظر علمی ثابت شده‌اند. این مربا در ظروف سفالی به نام «برنی» ذخیره می‌شود.

خبیصه خلیلیه

خبیسه/خبیصه خلیلیه یک دسر از عصاره انگور خلیلی سفید است که با سمید (نوعی آرد گندم با دانه‏‌های درشت‏‌تر از آرد معمولی) مخلوط شده و بعد از پخت، به‌صورت مایع در ظرف‌ها سرو می‌شود.

مِلبَن خلیلی

ملبن خلیلی یکی دیگر از شیرینی‌های مشهور این منطقه است که با استفاده از میوه قریش (که در کوه‌های الخلیل و فلسطین رشد می‌کند و به شکل توت های کوچک است) تهیه می‌شود. این شیرینی شباهت زیادی به قمرالدین دارد، اما برخلاف قمرالدین که طعمی ترش دارد، ملبن طعمی شیرین و دلپذیر دارد زیرا از عصاره انگور و سمید خشک شده تهیه می‌شود. گاهی اوقات برای طعم‌دهی به آن، دانه‌های صنوبر نیز اضافه می‌شود. این دسر در ترکیه، مصر و بعضی کشورهای عربی و حتی مناطق جنوبی ایران با روش های دیگر تهیه می شود. ملبن بافتی مانند فرنی دارد که از ترکیب شیر و نشاسته (گاهی آرد برنج) به همراه گلاب و دارچین تهیه می شود و از مغز پسته برای تزیین آن استفاده می کنند. ملبن از فرنی کرمی و رقیق تر بوده و بافت نرم تر و لطیف تری دارد.

راووق یا راووء

راووق یک نوشیدنی شفاف و خالص است که از عصاره انگور تهیه می‌شود. در فرایند تهیه آن از خاک مخصوصی به نام «حجر الحور» استفاده می‌شود که به جذب رنگ‌های ناخوشایند در مایع کمک می‌کند، و در نتیجه، عصاره انگور صاف و شفاف به‌دست می‌آید.

زبیب یا انگور خشک‌شده

انگور خشک‌شده، یا به عبارتی زبیب، یکی از محصولات ویژه و خاص مردم خلیلی است. زبیب یا انگور خشک‌شده به عنوان یک افزودنی مهم در بسیاری از غذاها، به ویژه شیرینی‌ها استفاده می‌شود.

عصیر انگور

حصرم، میوه نارس انگور است که طعمی بسیار ترش دارد. ترشی حصرم، یکی از خوشمزه‌ترین ترشی‌ها است.
عصیر حصرم به عصاره یا شیره‌ی ترش انگور نرسیده گفته می‌شود. این شیره از انگورهای سبز و نارس به دست می‌آید و طعم بسیار ترش و اسیدی دارد که برای استفاده در آشپزی ذخیره می‌شود و طعم به مراتب بهتری از شیره انار دارد. این عصیر می‌تواند در بطری‌ها ذخیره شده یا به شکل مکعب‌های یخ منجمد شود تا در طول سال از آن استفاده شود.

همچنین، این عصیر برای درمان کهیر و خارش شدید پوست مفید است. برای این کار، عصیر حصرم تازه را روی ناحیه خارش می‌مالند تا خارش از بین برود و بیمار بهبودی یابد.

سرکه انگور هم فرآورده‌ای است که برخی از مردم خلیلی در باغ‌های خود تهیه می کنند. مردم خلیلی به طور کلی از تولید و مصرف شراب و دیگر مشروبات الکلی خودداری می‌کنند، چرا که همگی مسلمان هستند.

برگ انگور، که در آشپزی فلسطینی استفاده می‌شود و به آن ورق دواله گفته می‌شود. از این برگ‌ها برای تهیه انواع غذاهای گرم و سرد با پر کردن و پیچیدن آن‌ها استفاده می‌شود (دلمه)، خواه تازه باشد، خواه ترشی‌خورده یا خشک‌شده در گردنبندها یا روش‌های دیگری مانند فریز کردن و فشرده‌سازی.

محصولات لبنی الخلیل

الخلیل به تولید محصولات لبنی، به‌ویژه ماست آب‌گیری‌شده (جمید)، مشهور است. از این ماست در غذاهایی مانند «لبن معقود» و «منسف» استفاده می‌شود. همچنین، پنیر سفید خلیلی که با انگور، خیار، یا به‌صورت سرخ‌شده مصرف می‌شود، شهرت خاصی دارد.

لبن مخیض، نوشیدنی خاص مردم خلیلی است که در بسیاری از غذاهای آن‌ها به ویژه در انواع مختلف لبنیات مورد استفاده قرار می‌گیرد. در تهیه لبن مخیض، ابتدا شیر را می‌جوشانند و سپس به آن مایه ماست (یا همان لبن) اضافه می‌کنند تا فرآیند تخمیر صورت گیرد. پس از آن که ماست آماده شد، کره از ماست گرفته می‌شود و سپس ماست باقی‌مانده به‌عنوان لبن مخیض مصرف می‌شود. این محصول معمولاً با طعمی ترش و کمی شور و بافتی غلیظ‌تر از ماست ساده دارد.

لبن مخیض معمولاً به‌عنوان یک ماده غذایی مغذی و چاشنی در غذاهای مختلف مصرف می‌شود. در منطقه الخلیل و در برخی دیگر از مناطق فلسطین، از لبن مخیض به‌طور خاص در کنار نان و به‌عنوان یک غذای سنتی و مقوی استفاده می‌شود. همچنین در بعضی از غذاهای محلی مانند «مجدره» (برنج و عدس) یا در پخت برخی از نان‌ها از آن بهره می‌برند.

لبن جُمید خلیلی که از روستاهای خلیلی آمده و به‌طور کلی به عنوان بهترین و خوشمزه‌ترین نوع جُمید شناخته می‌شود. این باعث شده است که الخلیل با غذاهای لبنی خود، مانند لبن معقود (ماست غلیظ شده با آرد یا نشاسته) و منسف/منصف، شهرت پیدا کند.

تفاوت کشک با جمید: باید گفت که لبن جمید و کشک در اصل هر دو از فرآورده‌های ماست خشک‌شده هستند، ولی تفاوت‌های جزئی در روش تهیه، بافت و کاربرد آن‌ها در غذاهای مختلف وجود دارد. به‌طور کلی می‌توان گفت که لبن جمید بیشتر در غذاهای فلسطینی و اردنی استفاده می‌شود، در حالی که کشک در غذاهای ایرانی و برخی کشورهای دیگر خاورمیانه رایج‌تر است.

منسف یک غذای سنتی و مهم در فلسطین و اردن است که در آن از لبن جمید (ماست خشک‌شده) یا لبن معقود به‌عنوان پایه برای سس استفاده می‌شود. در این غذا، معمولاً گوشت (گوشت گوسفند یا گاو) با برنج پخته می‌شود و سپس این ترکیب با لبن معقود یا لبن جمید مخلوط می‌شود.

لبن رایب خلیلی که طعمی بی‌نظیر دارد. لبن رائب به‌طور کلی به ماست طبیعی اطلاق می‌شود که به‌صورت سنتی از تخمیر شیر تازه تهیه می‌شود. در تهیه این نوع لبن، شیر به دمای مناسب می‌رسد و سپس مایه ماست به آن اضافه می‌شود تا فرایند تخمیر شروع شود. این فرایند معمولاً چند ساعت طول می‌کشد و در نهایت ماست غلیظ و ترش به‌دست می‌آید.

کره و سمنه /روغن محلی خلیلی طعمی خوشمزه، رنگی زیبا و بویی منحصر به‌فرد دارد که در این منطقه تهیه می‌شود.

مکان‌های باستانی و دیدنی الخلیل

در چهل‌و یکمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که در جولای ۲۰۱۷ در شهر کراکوف لهستان برگزار شد، شهر الخلیل در سرزمین‌های فلسطین به عنوان میراث جهانی ثبت شد.

آثار باستانی الخلیل:

• تکیه ابراهیمی
• مسجد الابراهیمی
• برکه السلطان
• بلوط ابراهیم
• تکیه نبی نوح
• تل رمیده
• حمام النعیم ترکی در الخلیل
• بقایای(خربه) بیت البان
• بقایای (خربه) جمرین
• قلعه برج
• مسجد ابن عثمان
• مسجد نبی یونس
• مقبره عثنیئیل بن قناز

این‌ها تنها برخی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری مهم در الخلیل هستند که در آن می‌توان به تاریخ، فرهنگ و معماری این منطقه پی برد.

مسجد الابراهیمی

یکی از برجسته‌ترین جاذبه‌های گردشگری و دینی در شهر الخلیل، مسجد الابراهیمی است که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ساختمان‌های معماری مرتبط با نام این شهر شناخته می‌شود. این مسجد در جنوب شرقی شهر جدید قرار دارد و اطراف آن دیواری بزرگ به نام «الحیر» وجود دارد که از سنگ‌های بزرگ ساخته شده است و طول برخی از آن‌ها به بیش از هفت متر می‌رسد و ارتفاع آن‌ها نزدیک به یک متر است. در برخی قسمت‌ها ارتفاع دیوار بیش از پانزده متر است. به احتمال زیاد این دیوار از بقایای بنایی است که هیرودوس ادومی (پادشاه رومی) در دوران حکومت خود بر این شهر در سال‌های ۳۷ پیش از میلاد تا ۹ میلادی ساخت. دیوار بر بالای غار مکفیله قرار دارد که حضرت ابراهیم آن را از عفرون بن صوحر الحثی خرید و به‌عنوان مقبره‌ای برای خود و خانواده‌اش استفاده کرد. حضرت ابراهیم و همسرش ساره، سپس پسرش اسحاق و همسرش رفقه، و نوه‌اش یعقوب و همسرش لیا در این غار دفن شده‌اند. در دوران حکومت روم بر الخلیل، فرمانده هیرودوس ادومی دیوار بزرگی اطراف این مقبره برای محافظت از آن ساخت.

با گسترش مسیحیت در دوران امپراتوری روم، این مکان تبدیل به کلیسا شد که در سال ۶۱۴ میلادی توسط دولت ایرانی‌های زرتشتی تخریب شد. در دوران خلافت امویان، دیوار بازسازی شد و برج‌ها و سقف‌های آن بالا رفت. مقامات پیامبران در این مکان با گنبدهایی محافظت می‌شدند و در دوران خلافت عباسیان درب جدیدی در سمت شرقی آن باز شد.

تکیه ابراهیمی الخلیل

این مکان به عنوان یک تکیه (محل تجمع مذهبی و فرهنگی) یا کاروانسرا برای پذیرایی از زائران و مسافران بوده است. تکیه‌ها در گذشته مراکزی بودند که برای استراحت مسافران یا برگزاری مراسم مذهبی استفاده می‌شدند، اما از نظر مذهبی و تاریخی اهمیت کمتری نسبت به مساجدی مانند مسجد ابراهیمی دارند. در اینجا، معمولا مراسم‌هایی مرتبط با تاریخ و فرهنگ محلی برگزار می‌شود و بیشتر جنبه اجتماعی فرهنگی دارد.

برکه السلطان

این برکه در مرکز شهر الخلیل و جنوب غربی مسجد الابراهیمی قرار دارد. این برکه توسط سلطان سیف‌الدین قلاوون، که در دوران ممالیک بر مصر و شام حکومت می‌کرد، ساخته شد. برکه به ‌صورت مربعی ساخته شده است که طول هر ضلع آن تقریباً ۴۰ متر بوده و از سنگ‌های صیقلی ساخته شده است.

قلعه برج

قلعه برج از مهم‌ترین آثار تاریخی الخلیل است که گویای تاریخ پر فراز و نشیب این منطقه می‌باشد زیرا به دوران‌های مختلف تاریخ فلسطین مرتبط است. این قلعه، آثار معماری دوره‌های مختلف مانند دوره‌های صلیبی‌ها و عثمانیان را در خود دارد. ساختار آن به گونه‌ای است که بر بالای تپه‌ای قرار دارد و توانسته است منطقه‌ای وسیع را تحت نظارت داشته باشد.

بقایای بیت البان

این منطقه تاریخی به دلیل داشتن آثار از دوران‌های مختلف تاریخ، به ویژه دوره‌های رومی و بیزانس، برای باستان‌شناسان و پژوهشگران اهمیت دارد.

موزه الخلیل

موزه/ متحف الخلیل در محله داریا نزدیک خان الخلیل واقع شده است. در ابتدا این مکان به‌عنوان یک حمام ترکی با نام حمام ابراهیم الخلیل شناخته می‌شد، ولی پس از تصمیم یاسر عرفات، به یک موزه تبدیل شد.

بلوط المقدس

این درخت بلوط بزرگ در نزدیکی کلیسای مسکوبیه در کوه جلده قرار دارد و برآورد می‌شود که عمر آن بیش از پنج هزار سال باشد. ورود به آن ممنوع است تا از آن محافظت شود.

کلیسای مسکوبیه

این کلیسا در باغ رومیان ارتدوکس در غرب شهر الخلیل قرار دارد و در اوایل قرن گذشته ساخته شده است. مساحت آن ۶۰۰ متر مربع است و از سنگ ساخته شده است. این کلیسا تنها مکان مختص مسیحیان در شهر می‌باشد.

رامه الخلیل

منطقه رامه در گذشته و در دوران امپراتور هدریان (۱۱۷-۱۳۸ میلادی) به‌عنوان مرکز تجاری مهم شناخته می‌شد. هنوز آثار برخی از سنگ‌های ساختمان‌های آن موجود است. رامه به‌عنوان یک روستای فلسطینی، از لحاظ فرهنگی و تاریخی اهمیت زیادی دارد. این روستا در موقعیتی استراتژیک قرار دارد که امکان دسترسی به دیگر مناطق الخلیل و حتی مناطق اطراف را فراهم می‌کند. مردم این روستا از طریق فعالیت‌های کشاورزی، به‌ویژه کشت زیتون و دیگر محصولات کشاورزی، امرار معاش می‌کنند.

روستای رامه الخلیل جزء مناطق دارای تاریخ غنی فلسطینی است و مانند دیگر روستاهای منطقه، تأثیرات فرهنگی و اجتماعی ویژه‌ای در حفظ سنت‌ها و آداب محلی دارد.

تل رمیده

در تل رمیده، آثار مختلفی از دوره‌های مختلف تاریخ از جمله دوره‌های نوسنگی، عصر برنز و آهن، و حتی دوران اسلامی پیدا شده‌اند. این منطقه یکی از مهم‌ترین مناطق باستان‌شناسی در فلسطین به شمار می‌رود و نقش ویژه‌ای در تاریخ فرهنگی و تاریخی این منطقه دارد.

قصر المورق الاثری

این قصر در ۲۰ کیلومتری غرب الخلیل واقع بوده و در حفاری‌های انجام شده در سال‌های ۱۹۶۹ تا ۱۹۸۱ کشف شده است. قصر المورق الاثری مربوط به دوران امپراتوری روم که از قرن اول پیش از میلاد باقی‌مانده، به سبک قصرهای رومی در ایتالیا ساخته شده است.

مسجد نبی یونس

مسجد نبی یونس، یکی از مساجد تاریخی و مقدس در فلسطین است که در شهرک حلحول، در شمال شهر الخلیل، واقع شده است. این مسجد به حضرت یونس (علیه‌السلام)، یکی از پیامبران بزرگ الهی منسوب است و گفته می‌شود که مقبره ایشان در این مکان قرار دارد. مسجد در طول تاریخ بازسازی‌ها و توسعه‌های مختلفی را تجربه کرده است. بخش‌هایی از آن به دوره‌های اسلامی اولیه بازمی‌گردد، اما برخی از بخش‌های کنونی آن در دوران عثمانی ساخته یا ترمیم شده است.

قصر جریده

این قصر در جنوب غربی روستای ظاهریه واقع شده است و در دهه ۱۹۹۰ کشف شد. این بنا از دو طبقه ساخته شده است و دارای موزاییک‌های رنگی است که وقایع تاریخی آن زمان را نمایش می‌دهند.

قصر الاثری فی بنی نعیم

این قصر در شرق روستای بنی نعیم قرار دارد و به دوران حکومت رومیان برمی‌گردد. ساختار آن هرمی شکل است و از دو طبقه تشکیل شده است که طبقه دوم به‌طور کامل تخریب شده است.

قصر الکرمل الاثری

این قصر در جنوب شرقی شهر یطا (12 کیلومتری الخلیل) قرار دارد و تاریخ آن به دوران سیطره روم برمی‌گردد. این قصر توسط ارتش روم در دوران‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته و آثار زیادی از جمله موزاییک‌ها و عمودهای آن در حفاری‌های اخیر پیدا شده است

قصر الدویق

قصر الدویق یک بنای تاریخی است که در داخل شهر قدیمی الخلیل، به‌ویژه در محله «حاره الأکراد» واقع شده است و هم‌اکنون مقر «کمیته بازسازی الخلیل» می‌باشد.

مقبره عُثنیئیل بن قناز

عثنیئیل بن قناز، بر اساس روایت‌های کتاب مقدس، یکی از قضات بنی‌اسرائیل بود که پس از یوشع بن نون، رهبری قوم بنی‌اسرائیل را بر عهده گرفت. او به عنوان اولین قاضی اسرائیلی در تاریخ کتاب مقدس شناخته می‌شود. مقبره وی به عنوان یک مکان تاریخی و مذهبی بخصوص برای یهودیان مورد احترام است و گاهی توسط افرادی که به تاریخ و ادیان ابراهیمی علاقه دارند، بازدید می‌شود.

قلعه صلیبی

قلعه صلیبی از آثار تاریخی باقی‌مانده از دوران جنگ‌های صلیبی در شهر الخلیل کرانه باختری فلسطین است. این قلعه به عنوان بخشی از معماری نظامی صلیبی‌ها در سرزمین مقدس شناخته می‌شود

محله‌های شهر قدیمی الخلیل

شهر قدیمی الخلیل به دلیل قدمت و اصالتش شناخته می‌شود و تاریخ ساختمان‌های فعلی آن به دوران ایوبیان، ممالیک و عثمانی باز می‌گردد. این شهر دارای معماری زیبا و منحصربه‌فردی است و شامل بسیاری از بناهای تاریخی و آثار باستانی، طاق‌ها، کوچه‌ها و بازارهای قدیمی است.

حاره/محله القزازین: این محله نام خود را از صنعت شیشه‌گری گرفته است و تنها محله‌ای است که نامش برگرفته از صنایعی است که در آن متمرکز بوده‌اند. این محله از شمال به میدان «عین عسکر»، از جنوب به «حاره بنی دار»، از غرب به «تل رمیده» و از شرق به «حاره السواکنه» محدود می‌شود.

محله العقابه: این محله در شرق «حاره السواکنه» بالایی و شمال غرب مسجد الابراهیمی واقع شده است. نام آن به‌دلیل قرارگیری بر روی عقبه (قله کم‌ارتفاع) است و ممکن است به صنعت دباغی و چرم‌سازی مرتبط باشد. همچنین این محله با نام «محله الدرویش» نیز شناخته می‌شود.

محله السواکنه: این محله بین «حاره العقابه» در شرق و «حاره القزازین» در غرب قرار دارد و نام آن از یکی از زنان صالح به نام سکینه ابنه الشیخ الزاهد سلیمان الحسینی گرفته شده است. این محله دارای یک میدان به نام «المقعد» است که مردم در مراسم مختلف خود از آن استفاده می‌کردند.

حاره / محله بنی دار: این محله که به «حاره الدیریه» نیز شناخته می‌شود، به نام داری‌ها که به نسب تمیم بن اوس الداری یا برادرش نعیم بن اوس الداری می‌رسند، نامگذاری شده است. محله‌های آن شامل حوش‌های عائلات الصاحب، شبانه، الخطیب و… است.

محله القلعه: این محله در کنار مسجد الابراهیمی قرار دارد و به دور آن از شرق و جنوب غرب می‌پیچد. نام آن از قلعه صلیبی گرفته شده است و به «حاره الحرم» و «حاره الخدمه» نیز معروف است به‌دلیل نزدیکی به مسجد و خدماتی که ساکنان آن برای آن انجام می‌دادند.

محله الحوشیه: این محله در غرب مسجد الابراهیمی و بین «حاره المحتسبه» و «حاره بنی دار» قرار دارد و مساحت آن کم است. برخی از خانواده‌های ساکن در این محله شامل سدر، زیتون، سیوری، الجبرینی و… هستند.

حاره المحتسبه: این محله در غرب مسجد الابراهیمی و شرق «حاره الحوشی» واقع است. ساکنان آن شامل خانواده‌های المحتسب، قفیشه و الشریف هستند.

حاره المدرسه: این محله به نام مدرسه‌ای که در کنار آن قرار دارد، نامگذاری شده است. مدرسه معارف ملی یا مدرسه سلطان حسن که به مسجد الابراهیمی نزدیک است، از جمله این مدارس است.

حاره الأکراد: این محله شمال مسجد الابراهیمی و بر روی دامنه‌ای از کوه قرار دارد. به نام «بیلون» نیز شناخته می‌شود و از طایفه‌هایی که از سپاهیان صلاح‌الدین ایوبی به الخلیل آمده‌اند، نام گرفته است. برخی از این خانواده‌ها شامل سدر، مرقه، العسیلی و… هستند.

حاره الیهود: این محله به جنوب «حاره القزازین» واقع شده و مساحت آن کم است. در اواخر سال 1985، یهودی‌ها ساختمان‌های قدیمی آن را تخریب و به جای آن‌ها ساختمان‌های جدیدی با سبک معماری متفاوت ساختند.

حاره المشارقه: این محله به جنوب شرق مسجد الابراهیمی قرار دارد و به دلیل قرارگیری در شرق مسجد، به این نام شناخته می‌شود. این محله به «حاره المشارقه» بالایی و «حاره المشارقه» پایینی تقسیم می‌شود.

حاره قیطون: این محله در جنوب غربی شهر قدیمی واقع شده است و به نام یکی از اولیاء به نام «قیطون» نامگذاری شده است. در این محله زاویه‌ای (محل عبادت/مرکز کوچک دینی) وجود دارد که به نام اوست.

حاره الشیخ علی البکاء: این محله در شمال شهر قرار دارد و به نام شیخ علی البکاء نامگذاری شده است که از بغداد به الخلیل آمده و در سال 1272 میلادی در این‌جا وفات یافت و در زاویه‌ای که به مسجد تبدیل شد، دفن گردید.

محله الزاویه: حاره الزاویه در محله‌ای در مقابل محله شیخ علی البکاء از غرب است. به سمت جنوب آن محله عین عسکر و حاره القزازین واقع شده است. این محله توسط خیابان‌های شلاله قدیمی و جدید از دیگر محله‌ها جدا می‌شود. نام این محله از زاویه شیخ محمد سعید قادری گرفته شده است که به نام «زاویه منجکیا» شناخته می‌شود.

مشاهیر شهر الخلیل

تعدادی از مشاهیر از الخلیل برخاسته‌اند که در زمینه‌های مختلف فعالیت دارند. برخی از این افراد عبارتند از:

• إدوار: معلم، هنرمند و کارگردان تئاتر
• حسین نازک: موسیقی‌دان و آهنگساز
• عبد الله تایه: نویسنده و داستان‌نویس
• باتریک لاما: موسیقی‌دان
• محمد بکری: هنرمند سینمایی و تئاتری
• اسحاق البدیری: مدیر جمعیت مطالعات عربی و خانه الشرق و نویسنده ده‌ها کتاب
• حسن البطل: نویسنده و روزنامه‌نگار
• رمزی ابو رضوان: بنیان‌گذار جمعیت کمنجاتی
• ریم البنا: هنرمند و خواننده فلسطینی
• ریاض مصاروه: نویسنده و نمایشنامه‌نویس
• هارون الرشید: شاعر
• مها السقا: مدیر مرکز میراث فلسطینی در بیت لحم
• تمام الاکحل: هنرمند تجسمی
• علی الخلیل: شاعر و نویسنده
• أسعد بیوض التمیمی: داعی اسلامی و یکی از بنیان‌گذاران حزب التحریر و حرکت جهاد اسلامی – بیت المقدس
• إیهاب زاهده: کارگردان و بازیگر تئاتر فلسطینی
• باسل عدرا: کارگردان و روزنامه‌نگار فلسطینی
• بدر الدین جمجوم: بازیگر کمدی فلسطینی
• ثوره حوامده: نویسنده فلسطینی و برنده جایزه کتارا برای رمان عربی ۲۰۱۸
• حموده زلوم: نویسنده و شاعر
• نزار بنات: فعال سیاسی و حقوق بشر فلسطینی
• وفا حورانی: هنرمند تجسمی فلسطینی

فرهنگ مردم الخلیل

اغلب مردم این شهر، عرب و اکثرا مسلمان هستند و به زیان عربی صحبت می‌کنند. این شهر به عنوان یکی از مراکز مذهبی مهم در جهان اسلام شناخته می‌شود. لهجه عربی الخلیلی‌ها با دیگر لهجه‌های عربی غرب فلسطین تفاوت‌هایی دارد. لهجه خلیلی با نواهای کشیده و کلمات آهنگین خود شناخته می‌شود و برای مثال در بعضی کلمات حرف قاف به الف تبدیل می‌شود.

لباس سنتی منطقه الخلیل و جنوب کرانه باختری با ترکیب رنگ قرمز و سفید از دیگر لباس‌های فلسطینی متمایز می کند. این نوع لباس معمولاً با رنگ‌های مختلفی طراحی می‌شود، اما سفید و قرمز یکی از ترکیب‌های رایج است. لباس‌های محلی با جزئیات خاصی شامل گلدوزی‌ها و طرح‌های هندسی زینت می‌یابند. برخی مردان کلاه سفید/غتره بر سر گذاشته و برخی زنان چادرهای فلسطینی /ملافعه به سر می‌کنند.

لهجه مردم الخلیل

لهجه الخلیل یکی از لهجه‌های فلسطینی است که توسط ساکنان شهر الخلیل و اطراف آن صحبت می‌شود و کاملاً از سایر لهجه‌ها متمایز است. ویژگی‌های آن عبارتند از:

• طولانی بودن لحن و کلمات
• تبدیل حرف قاف به همزه (ء)، مانند: قبل → أبل، قالوا → آلوا
• اگر دو همزه پشت سر هم بیافتد، همزه اول به “هـ” تبدیل می‌شود
• تبدیل کلمات دارای حرف “ث” به “ت” یا “س”، مانند: ثوانی … به … سوانی، کثیر … به … کتیر
• برخی کلمات خاص، مانند “هئیته” یا “هلئیته” استفاده می‌شود
• تاء در بعضی از کلمات نرم و نزدیک به سین تلفظ می‌شود
• مردم خلیل بدون قاعده خاصی کلمات را نرم یا برجسته تلفظ می‌کنند،، مثلا معمولاً کلماتی که بعد از آن‌ها حرف راء می‌آید را برجسته تلفظ می‌کنند.
• افعال گذشته معمولاً با کسره یا حذف الف تلفظ می‌شوند، مانند:
• أذنب: إزنب: زنب} (به معنای “گناه کرد”)
• {أفرق: إفرق: فرق} (به معنای “پراکندن”)
• {أطلع: إطلع: طلّع} (به معنای “بالا بردن”)”
• در الخلیل، 50% از کلمات با کسره تلفظ می‌شود، که برخلاف دیگر شهرهای کرانه غربی است. به‌طور مثال: در تمام کرانه غربی به جز الخلیل، مردم “تـُم” تلفظ می‌کنند، اما در الخلیل آن را “تـِم” می‌گویند.
• ” برای کلمه “الآن” از واژگانی چون “هلئیت” یا “هلأ” استفاده می‌شود
• برای “لیس بعد” از “اسّعان” استفاده می‌شود

در صورتی که با زبان عربی آشنایی داشته باشید، جملات زیر تفاوت لهجه الخلیلی را بیشتر نمایان می کنند:

نمونه‌هایی از جملات الخلیل:

• “ماذا فعلت البارحه؟” → “شُو اعْمِلِتْ امْبَارِحْ”
• “أذهب فاقرأ القرآن هو أفضل لک” → “رُوحْ اقْرَألَکْ القُرْآن أحْسَنْلَک”
• “لماذا فعلت هذا؟” → “لیشْ اعمِلِتْ هیک”
• “تغیظنی الدوله بسیاساتها وخصائصها المدمره” → “بِتْغِیـزْنی الدُوُلِه ابْسِیَاسِتـَّا وخَصَائِصَّا المُدَمِّره”

حرف آخر

شهر الخلیل در کرانه باختری، یکی از قدیمی ترین شهرهای فلسطین با قدمتی 6 هزار ساله به شمار می‌آید. شهر پدران در فرهنگ مسلمانان، مسیحیان و یهودیان، یکی از شهرهای مذهبی و باستانی سرزمین فلسطین با بناهای تاریخی بسیار محسوب می شود که در سازمان یونسکو نیز به عنوان میراث جهانی ثبت شده است.

بزرگ‌ترین شهر کرانه باختری، علاوه بر تاریخ و قدمتش به غذاهای خوشمزه، محصولات لبنی و کشت انگور نیز شهرت دارد.

ما در کافه فلسطین، سعی داریم شما را با تاریخ، فرهنگ و غذاهای کشور فلسطین آشنا کنیم. شما نیز می‌توانید با صرف غذا در کافه رستوران عربی فلسطین، به عنوان اولین کافه رستوران کاملا عربی تهران، تجربه‌ای خوشمزه، غنی و فراموش نشدنی داشته باشید.