حیفا؛ تاریخ و طبیعت بر ساحل مدیترانه

حیفا یکی از بزرگ‌ترین شهرهای تاریخی فلسطین است که در ساحل شرقی دریای مدیترانه واقع شده و حدود ۱۵۸ کیلومتر با قدس فاصله دارد. نخستین ساکنان آن عرب‌های کنعانی بودند. این شهر در زمان خلیفه عمر بن خطاب به دست مسلمانان فتح شد و در دوران عثمانی، تجارت در آن رونق گرفت.

در جنگ سال ۱۹۴۸، اسرائیلی‌ها این شهر را اشغال کرده، ساکنان آن را بیرون راندند و اموالشان را مصادره کردند. امروزه، عرب‌ها تنها ۱۲٪ از جمعیت شهر را تشکیل می‌دهند.

پیش از نکبت (وقایع سال 1948 و آوارگی فلسطینیان)، حیفا یک مرکز تجاری مهم بود و کارگران از سراسر مناطق عربی به آنجا می‌آمدند. امروزه، این شهر از نظر جمعیت، سومین شهر بزرگ در سرزمین اشغالی محسوب می‌شود و به یک مرکز صنعتی و تجاری مهم تبدیل شده است. با این حال، همچنان آثار تاریخی و باستانی متعددی در این شهر وجود دارد که در برابر طرح‌های یهودی‌سازی و تخریب مقاوم مانده‌اند.

حیفای کنونی از شهرک‌های یهودی در شمال تا نزدیکی شهر الطیره در کرمل در جنوب امتداد دارد و از رأس‌الکرمل، در نزدیکی مقام حضرت خضر، تا حومه عسفیا در جنوب شرقی گسترده شده است.

صومعه و کلیسای استلا ماریس در حیفا، که تاریخ بنای آن به سال ۱۶۳۱ بازمی‌گردد، یکی از بناهای شاخص این شهر محسوب می‌شود.

ریشه نام‌گذاری حیفا

نام حیفا در دوران امپراتوری روم ظاهر شد، زمانی که نام لاتین «ایفا» بر یک دژ رومی در محل کنونی این شهر نهاده شد.
برخی معتقدند که «حیفا» ریشه عربی دارد و از واژه «الحیفه» به معنای «ناحیه» مشتق شده است.

برخی از زبان‌شناسان آرامی بر این باورند که این نام از ترکیب دو واژه «حی» و «فیع» شکل گرفته است. واژه «فیع» در عربی، معادل «فیض» است، زیرا در زبان آرامی، حرف «ع» معادل «ض» در عربی است. بر این اساس، معنای «حیفا» می‌تواند «مکانی پر از خیر و سرشار از آب» باشد.

توضیح: زبان آرامی عضوی از زبان‌های سامی است که بیش از ۳000 سال قدمت دارد. این زبان اکنون در حال انقراض محسوب می‌شود، اما زیر شاخه‌های آن که زبان‌های آشوری، عربی و عبری هستند، هنوز رواج دارند.

صلیبی‌ها این شهر را با نام‌های «خِیفاس»، «کایفاس» یا «کایفا» می‌شناختند. برخی محققان تاریخ مسیحیت بر این باورند که این نام از «کیفا»، لقب سنت پیتر (پطرس مقدس) گرفته شده است که در زبان آرامی به معنای «صخره» است. گاهی نیز این شهر را «سیکامینون» نامیده‌اند که در یونانی به معنای «درخت توت» است، زیرا در آن دوران درختان توت بسیاری در این منطقه وجود داشته است.

قدیمی‌ترین اشاره به حیفا در منابع اسلامی را ناصر خسرو، جهانگرد ایرانی، در سفرنامه خود آورده است. او در سال ۴۳۸ هجری قمری / ۱۰۴۶ میلادی، در این شهر اقامت داشت و در توصیف خود به باغ‌های نخل و درختان متنوع و سرسبز آن اشاره کرده است.

الشریف الادریسی نیز در کتاب مشهور خود «نزهه المشتاق فی اختراق الآفاق» (۵۶۰ ه.ق / ۱۱۶۰ م) به این شهر اشاره کرده است. همچنین یاقوت حموی (۶۲۶ ه.ق. / ۱۲۲۸ م) در کتاب «معجم‌البلدان» ذکر کرده که نام «حیفا» از «حیفاء» گرفته شده و به معنای «ستم و بی‌عدالتی» است.

تاریخچه شهر حیفا

منابع تاریخی نشان می‌دهند که سکونت انسان در منطقه حیفا به عصر باستانی سنگ بازمی‌گردد. باستان‌شناسان در غاری در کوه کرمل، بقایای اسکلت‌های انسانی، جمجمه‌های حیوانات و نقش‌های حکاکی‌شده روی سنگ را کشف کرده‌اند که به آن دوران تعلق دارند.

نخستین ساکنان این منطقه، عرب‌های کنعانی بودند که شهر حیفا را در دو کیلومتری جنوب حیفای کنونی بنا کردند. این شهر در سال ۱۳ هجری قمری / ۶۳۴ میلادی در دوران خلیفه عمر بن خطاب و به دست عمرو بن عاص فتح شد. در این دوره، قبایل عرب در فلسطین، به‌ویژه در مناطق ساحلی، مستقر شدند.

حیفا در دوران امویان و عباسیان، به عنوان بخشی از سرزمین‌های اسلامی باقی ماند، اما با تضعیف خلافت عباسی، ابتدا به فاطمیان واگذار شد و سپس در سال ۴۹۳ ه.ق. / ۱۱۰۰ میلادی پس از یک محاصره یک‌ماهه، به دست صلیبی‌ها افتاد. صلیبی‌ها در آن زمان این شهر را «کایفاس» یا «کیفا» نامیدند.

در سال ۵۸۳ هجری قمری / ۱۱۸۸ میلادی، صلاح‌الدین ایوبی در نبرد حطین، صلیبی‌ها را شکست داد و بسیاری از شهرهای فلسطین، از جمله قدس و حیفا را بازپس گرفت. این شکست، ضربه سختی به صلیبی‌ها وارد کرد و باعث شد که پاپ آنها را به وحدت فراخوانده و جنگ صلیبی سوم را آغاز کنند. نتیجه این جنگ، انعقاد صلح رمله در سال ۱۱۹۲ میلادی میان صلاح‌الدین ایوبی و ریچارد شیردل، پادشاه انگلستان بود که طی آن، صلیبی‌ها شهرهای ساحلی از جمله حیفا را در اختیار داشتند.

در سال ۹۲۲ ه.ق. / ۱۵۱۶ میلادی، سلطان سلیم اول، شهر حیفا را به امپراتوری عثمانی ضمیمه کرد و این شهر تا اواخر قرن نوزدهم تحت حاکمیت عثمانی باقی ماند. اما پس از جنگ جهانی اول و پیروزی بریتانیا در سال ۱۹۱۸ میلادی، این شهر تحت تسلط بریتانیا قرار گرفت.

در سال ۱۹۴۸ میلادی، صهیونیست‌ها با همدستی فرماندار نظامی بریتانیا، شهر را اشغال کردند و ساکنان فلسطینی را به اجبار آواره کردند، اموال آنها مصادره شد و روستاهایشان ویران گردید.

پیش از سال ۱۹۴۸، حیفا شامل ۱۸ عشیره و ۵۲ روستای فلسطینی بود، اما بسیاری از این روستاها نابود شدند و به جای آنها ۹۰ شهرک صهیونیستی ساخته شد.

جمعیت شهر حیفا

شهر حیفا از نظر جمعیت، سومین شهر بزرگ در فلسطین اشغالی پس از قدس و تل‌آویو محسوب می‌شود. بر اساس داده‌های مرکز آمار اسرائیل، در ژوئن ۲۰۲۲، جمعیت این شهر به ۲۸۵ هزار نفر رسید.

حیفا در دسته‌بندی شهرهای مختلط قرار می‌گیرد؛ یعنی شهرهایی که دارای اکثریت یهودی و اقلیت برجسته عرب هستند. طبق تعریف اداره آمار اسرائیل، در این شهر و دیگر شهرهای مختلط، فلسطینیان و اسرائیلی‌ها در محله‌های جداگانه سکونت دارند.

در سال ۱۹۳۲، فلسطینی‌های عرب ۷۳٪ از جمعیت حیفا را تشکیل می‌دادند، درحالی‌که یهودیان تنها ۲۷٪ بودند. اما تا سال ۲۰۱۹، نسبت فلسطینیان به ۱۲٪ کاهش یافت، درحالی‌که ۷۶٪ از جمعیت شهر را یهودیان تشکیل می‌دادند.

اکثر عرب‌های فلسطینی در حیفا در محله‌های کبابیر، الحلیصه، وادی النسناس، وادی جمال، عباس و کرمه ساکن هستند.

مناطق دیدنی شهر حیفا

شهر حیفا دارای مجموعه‌ای از مکان‌های مذهبی، تاریخی و گردشگری است که آن را به یکی از مقاصد مهم گردشگری تبدیل کرده‌اند.

این شهر دارای ۶ کلیسا در برابر ۵ مسجد و تکیه؛ همچنین، ۸ هتل، ۳ حمام عمومی و ۹ کاروانسرا می‌باشد.

حیفا شهری زیباست که دارای ساختمان‌ها و بناهای تاریخی بزرگی است، از جمله:
• صومعه فرانسیسکن‌ها
• صومعه و کلیسای پدران کرملی
• صومعه دام دونازارات
• مهمانخانه کرمل
• مسجد شریف
• ایستگاه قطار و برج ساعت.

این شهر همچنین دارای موزه‌های متعدد است که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• موزه هنر مدرن
• خانه هنرمندان
• موزه مردم‌شناسی
• موزه هنر ژاپنی
• موزه دریانوردی
• موزه شهرداری
• موزه تاریخ طبیعی
• موزه فولکلور
• موزه موسیقی

علاوه بر این، پارک‌ها و باغ‌های عمومی زیادی در حیفا وجود دارند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
• پارک گان بنیامین
• باغ تکنیون
• پارک گان هزکرون
• باغ گان حاییم
• باغ‌های فارسی
• باغ‌وحش حیفا

همچنین، این شهر دارای تعداد زیادی هتل و اقامتگاه‌های تفریحی است که پذیرای گردشگران از نقاط مختلف هستند.

یافته‌های باستان‌شناسی در حیفا

بررسی آثار کشف‌شده در منطقه حیفا نشان می‌دهد که عرب‌های کنعانی اولین ساکنان این منطقه بودند. آنها در این منطقه، شهرها و روستاهای متعددی از جمله الطنطوره، عتلیت و قیصریه را بنا کردند و حیفای قدیم را در دو کیلومتری جنوب حیفای کنونی تأسیس کردند.

بقایای شهر قدیمی حیفا هنوز در برخی نقاط باقی مانده است، از جمله آثاری در کوه کرمل که شامل سه طاق سنگی است و نشان‌دهنده جایگاه این شهر باستانی است.

حیفا دارای جاذبه‌های مذهبی و تاریخی متعددی است که گردشگران را به خود جذب می‌کند، از جمله:

مسجد الصغیر یا مسجد سفید

مسجد الصغیر یکی از قدیمی‌ترین مساجد شهر حیفا است که در شهر قدیم حیفا قرار دارد. این مسجد در سال ۱۷۶۱ میلادی به دستور شیخ ظاهر العمر الزیدانی، حاکم الجلیل ساخته شد.

پس از ماجرای ۱۹۴۸، این مسجد تخریب شد و ده‌ها دونم از زمین‌های آن (هر دونم معادل ۱۰۰۰ متر مربع) توسط اسرائیل مصادره شد. در پی این اتفاق، دولت اسرائیل، آن را تعطیل کرد و بخشی از آن را ویران ساخت. این مسجد، همچنان بسته است و نماز در آن برگزار نمی‌شود.

مشخصات معماری مسجد، شامل ۳ اتاق متصل با مساحت ۱۳۴ متر مربع، مناره‌ای مخروطی‌شکل به سبک عثمانی است که ارتفاع آن از سطح مسجد 7 متر است.

مسجد جامع حیفا

مسجد بزرگ حیفا که به دوره عثمانی بازمی‌گردد، در شهر قدیم حیفا قرار دارد و دومین مسجد قدیمی شهر پس از مسجد الصغیر است.

نام اصلی و رسمی آن «مسجد النصر» است و در سال ۱۷۷۵ میلادی به دستور حسن پاشا الجزایرلی، فرمانده نیروی دریایی عثمانی ساخته شد. این مسجد به یاد پیروزی عثمانیان بر ظاهر العمر الزیدانی بنا گردید.

این مسجد همچنین با نام «مسجد الجرینه» شناخته می‌شود. «جرینه» واژه‌ای آرامی به معنای «میدان باز» است. این نام به دلیل وجود یک میدان سنگی بزرگ در مقابل مسجد انتخاب شده است، جایی که غلات قبل از صادرات از طریق بندر حیفا در آن ذخیره می‌شدند.

در سال ۱۹۰۱ میلادی، عثمانیان یک برج ساعت را بر روی سقف مسجد ساختند. این برج یکی از ۷ برج ساعتی بود که در شهرهای مختلف فلسطین، به مناسبت بیست‌وپنجمین سالگرد پادشاهی سلطان عبدالحمید دوم، بنا شد.

مسجد جامع الاستقلال

جامع الاستقلال، یکی از مساجد تاریخی شهر حیفا است که جمعیت اسلامی حیفا ساخت آن را بر عهده داشت.
سنگ بنای این مسجد در تاریخ ۱ محرم ۱۳۴۲ هجری قمری / ۱۴ اوت ۱۹۲۳ میلادی گذاشته شد، که این موضوع در کتیبه یادبود موجود در طبقه بالای مسجد ثبت شده است.

ویژگی مهم این مسجد، ارتباط آن با شیخ عزالدین قسام است. عز الدین القسام (۱۹ دسامبر ۱۸۸۲ – ۲۰ نوامبر ۱۹۳۵)، مجاهد عرب سوری در زمان قیمومیت بریتانیا بر فلسطین بود که علیه مهاجرت یهودیان به فلسطین، اقدام به مبارزه مسلحانه کرد. قسام در ۲۰ نوامبر ۱۹۳۵، در درگیری با نیروهای انگلیسی در تپه‌های جلیله کشته شد.

او پس از فرار از حکم اعدام حکومت استعماری فرانسه در سوریه، به فلسطین آمد و از زمان افتتاح مسجد تا زمان شهادتش، امامت و خطابه در آن را بر عهده گرفت. پس از او، برادرش فخرالدین القسام از سال ۱۹۳۵ تا ۱۹۴۸ میلادی امام مسجد بود.

پس از اشغال شهر حیفا در سال ۱۹۴۸، اسرائیلی‌ها این مسجد را بستند و تا سال ۱۹۷۷ بسته ماند. در آن سال، محمد انور سادات، رئیس‌جمهور وقت مصر، طی سفر خود به حیفا در این مسجد نماز خواند و پس از آن، دوباره بازگشایی شد.

در سال ۱۹۹۱ میلادی، جنبش اسلامی به رهبری شیخ رائد صلاح با اجرای یک کمپ داوطلبانه، مرمت‌هایی در مسجد انجام داد و از آن زمان به بعد، مسجد به‌طور دائم برای اقامه نماز باز است و امروزه یکی از ۳ مسجد فعال برای نماز در حیفا محسوب می‌شود.

حدائق بهائیان معلق (باغ‌های معلق حیفا)

در شهر حیفا ۱۱ مکان مقدس بهائیان وجود دارد که به بنیان‌گذار این دین مرتبط هستند. از مهم‌ترین آن‌ها، مقبره بهاءالله در عکا و مقبره «باب» در حیفا است.

مقبره «باب» در حیفا، درون باغ‌های وسیعی روی دامنه کوه کرمل قرار دارد. این باغ‌ها که «حدائق بهائیان معلق» نامیده می‌شوند، از زیباترین جاذبه‌های گردشگری حیفا به شمار می‌روند و در سال ۲۰۰۸ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند.

این باغ‌ها به‌طور پلکانی روی کوه کرمل ساخته شده‌اند و چشم‌اندازی فوق‌العاده از دریای مدیترانه دارند.

باغ‌های بهائیان، دارای ۱۹ باغ زیبا و هماهنگ از نظر معماری است. مساحت این باغ‌ها به صدها هکتار می‌رسد. معمار این مجموعه، مهندس ایرانی فریبرز صهبا است که در سال ۱۹۸۷ آن‌ها را طراحی و اجرا کرد. این مجموعه باغ از سال ۲۰۰۱ برای بازدید عموم باز شد.

ویژگی برجسته این مجموعه، «قبه عباس» است که با گنبد طلایی در میان باغ‌ها قرار گرفته و مقبره میرزا علی محمد شیرازی (باب) را در خود جای داده است. او از مبشران آیین بهائی بود که در سال ۱۸۵۰ میلادی در ایران اعدام شد و بعدها جسدش به حیفا منتقل شد.

در کنار او، مقبره عبدالبهاء (عباس افندی)، پسر بهاءالله (بنیان‌گذار آیین بهائی)، نیز قرار دارد.

دیر و کلیسای استلا ماریس

دیر استلا ماریس در شهر حیفا در سال 1631 میلادی بر روی یک صخره در کوه کرمل که مشرف به دریاست، ساخته شد. این دیر توسط راهبان کرملی تأسیس شد، یک گروه مذهبی کاتولیک که در اواخر قرن12 میلادی در دوران جنگ‌های صلیبی در این منطقه سکونت کردند.

گفته می‌شود که درون این دیر، غاری است که مکان اعتکاف ایلیای نبی (الیاس) بوده است.

در سال1836 میلادی، دیر و کلیسای فعلی ساخته شدند و در سمت شرقی جاده اصلی، روبروی فانوس دریایی قرار گرفتند. پس از سه سال از ساخت کلیسا، پاپ گرگوری شانزدهم به آن لقب «بازیلکا کوچک» را اعطا کرد و از آن زمان این مکان به نام «استلا ماریس» یا «ستاره دریاها» شناخته می‌شود.

کلیسای جامع سنت لوئیس پادشاه

این کلیسا همچنین به نام کلیسای سنت لوئیس مارونی شناخته می‌شود و یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی در حیفا است.
این بنا در سال 1880 در شهر قدیمی در دوران سلطنت سلطان عبدالحمید دوم، بر روی زمین‌هایی که توسط دو برادر به نام‌های ابراهیم و سلیم خوری اهدا شده بود، ساخته شده است.

این کلیسای جامع، نمونه‌ای از معماری کاتولیک در شهر حیفا است.

دیر کرمل

دیر کرمل، یکی از مهم‌ترین بناهای مذهبی در حیفا است و بخش مهمی از تاریخ کرملی در این شهر محسوب می‌شود. این دیر جزو بسیاری از بناهای دیدنی مذهبی است که حیفا را به مقصد گردشگری مهمی تبدیل کرده است.

کلیسای سنت جان/ سنت یوحنا

این کلیسا متعلق به فرقه اسقفی است و در سال 1934ساخته شده است. این کلیسا در نزدیکی مدرسه مار جان/ مار یوحنا قرار دارد و از بناهای مذهبی مهم در حیفا به شمار می‌رود.

کلیسای سنت لوئیس مارونی

این کلیسا که به نام کلیسای مار لوئیس پادشاه نیز شناخته می‌شود، در سال 1880 میلادی در دوران سلطنت سلطان عبدالحمید دوم ساخته شد. در دوران پاپ لئون سیزدهم، پاتریارک مارونی پولس مسعد و اسقف صور و صیدا پطرس بستانی، این کلیسا تأسیس شد. پدر پولس کسّاب اولین کشیش از قشر رعیت حیفا بود که در این کلیسا خدمت می‌کرد.

توضیح: در جهان مسیحیت و تا قرن چهارم، لقب پارتریارک به اسقف‌های برجسته کلیسا اطلاق می‌شد. پس از مجمع نیقیه، تصمیم گرفته شد که برای هر مجموعه کلیسائی، یک رئیس انتخاب شود که به این شخص، عنوان پاتریارک اطلاق شد.

بانک فلسطینی – انگلیسی

در دوران سلطه بریتانیا، این بانک به عنوان بانک مرکزی فلسطین عمل می‌کرد و ارز فلسطینی (جنیه فلسطینی) را منتشر می‌کرد. این بانک علاوه بر حیفا، در الخلیل، صفد، طبریا، غزه، بیروت و شعبه اصلی خود در قدس، شعبه‌هایی داشت.

پس از وقایع سال 1948، این ساختمان به کنسولگری پرتغال در اسرائیل تبدیل شد و بانک نیز به بانک اسرائیلی – بانک لومی تبدیل گردید.

محله آلمانی‌ها

محله آلمانی‌ها یا مستوطنه آلمانی‌ها در 1868 میلادی توسط گروهی از خانواده‌های آلمانی از جنوب غرب آلمان تأسیس شد. این خانواده‌ها در بخش غربی شهر مستقر شدند و حضور آن‌ها باعث شکوفایی اقتصادی و اجتماعی در حیفا شد.

امروز این محله به مکانی پر از رستوران‌ها تبدیل شده و به عنوان مرکز زندگی شبانه حیفا شناخته می‌شود.

نگاهی به پیشینه فرهنگی شهر حیفا

در سال 1935، اعلانی در روزنامه‌ها منتشر شد که حاکی از برگزاری کنسرت‌های ام کلثوم در قدس، حیفا و یافا بود. در این سال‌ها، فلسطینی‌ها در حیفا به جشن و بزرگداشت میراث فرهنگی خود پرداخته بودند.

قبل از وقایع 1948، حیفا یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی فلسطین بود. در این شهر، انجمن‌ها، کانون‌ها، جشنواره‌ها و نشست‌های فکری بسیاری برگزار می‌شد که هدف آن‌ها مقابله با ظلم استعماری بود. انجمن‌های اسلامی و مسیحی در هدایت افکار عمومی و هشدار به ملت فلسطین درباره خطراتی که آن‌ها را تهدید می‌کرد، نقش به‌سزایی داشتند. این انجمن‌ها همچنین به افشای نیت‌های استعمار و خطرات آن برای فلسطین می‌پرداختند. در حیفا، دو انجمن زنان نیز فعال بودند: اولین انجمن اسلامی به نام جمعیت تهذیب الفتاه و دومین انجمن مسیحی به نام جمعیت السیدات.

حیفا نه تنها در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی بلکه در عرصه‌های اقتصادی و فکری نیز پیشگام بود. جمعیت نهضت اقتصادی عربی در این شهر تأسیس شد و هدف آن پیشرفت علمی و اقتصادی کشور بود. اعضای این جمعیت شامل دانشمندان، نویسندگان و وکلا می‌شدند. همچنین، در حیفا، زندگی اتحادیه‌ای به‌طور برجسته‌ای در حال شکل‌گیری بود و اتحادیه‌های مختلفی برای هر حرفه و هنر تأسیس می‌شد. یکی از این اتحادیه‌ها حلقه ادب بود که هدفش تقویت زبان عربی، تشویق به هنر سخنرانی، توجه به اصلاحات و آموزش، و انتشار کتاب‌های ادبی بود. اعضای این حلقه شامل نویسندگان، سخنرانان و ادیبان بودند و این حلقه در زندگی سیاسی، ادبی و ملی نیز مشارکت داشت.

مسرح المیدان در حیفا یکی از مهم‌ترین صحنه‌های نمایش در این شهر بود و همچنین، جشنواره جهانی تئاتر کودک نیز در حیفا برگزار می‌شد.

حیفا؛ شهر فرهنگ و هنر

شهر حیفا همواره در حرکت بود تا به کانونی فکری و فرهنگی تبدیل شود. باشگاه‌ها و انجمن‌های آن به طور مستمر برنامه‌هایی را برگزار می‌کردند، از جمله جشن‌ها، سخنرانی‌ها و فعالیت‌های ملی. این شهر به نمایشنامه‌نویسی و تئاتر اهمیت ویژه‌ای می‌داد و گروه‌های نمایشی مشهوری را دعوت می‌کرد. از جمله گروه رمسیس المصریه به سرپرستی یوسف وهبی و جورج أبیض که در حیفا به اجرا پرداختند. جمعیه الرابطه الأدبیه نیز از این هنر حمایت می‌کرد و اجراهای نمایشی خود را عمومی و رایگان قرار داده بود. علاوه بر این، باشگاه‌ها و سالن‌های تئاتر نمایشنامه‌های متعددی را که توسط گروه الکرمل التمثیلیه تألیف شده بود، اجرا کردند و با استقبال زیادی روبه‌رو شدند.

فرهنگ، بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت مردم حیفا بوده است. این شهر از دیرباز فرهنگی بوروکراتیک و شهری داشته که تأثیر آن را می‌توان در لهجه خاص مردم منطقه مشاهده کرد. ساکنان حیفا، قاف را به الف تبدیل می‌کنند که این لهجه را به لهجه لبنانی نزدیک‌تر کرده است، در حالی که در روستاهای اطراف حیفا، قاف به همان شکل اصلی خود باقی مانده است.

لباس سنتی در حیفا و عکا از سایر مناطق فلسطین، متمایز بود و رنگ سفید گلدوزی‌شده از مشخصه‌های اصلی این پوشش بوده است.

با وجود تصویر حیفا به عنوان یک بندر صنعتی، این شهر همچنان یکی از مراکز مهم فرهنگی در شمال فلسطین محسوب می‌شود. پس از 1948، تلاش‌های بسیاری برای تشویق نویسندگان و شاعران جهت مهاجرت به این شهر انجام شد و در همین راستا، تئاتر حیفا به عنوان اولین تئاتر شهری در فلسطین تأسیس شد. همچنین، تئاتر صحیفه المیدان که اصلی‌ترین مرکز نمایشی برای جامعه عربی شمال کشور است، فعالیت خود را آغاز کرد. سایر سالن‌های فرهنگی و هنری مهم در حیفا شامل مرکز کریگر برای هنرهای نمایشی و تجسمی و مرکز فرهنگی راباپورت هستند. علاوه بر این، مرکز کنفرانس حیفا، سالانه میزبان نمایشگاه‌ها، کنسرت‌ها و رویدادهای خاص است.

پس از وقایع 1948، ارکستر جدید حیفا در سال 1950 تأسیس شد و تنها در سال 2004، حدود 49,000 نفر در کنسرت‌های آن شرکت کردند. حیفا همچنین دارای سینماتک حیفا است که در سال 1975 راه‌اندازی شد و به عنوان میزبان جشنواره بین‌المللی فیلم حیفا شناخته می‌شود. علاوه بر این، در این شهر یک مجمع جهانی برای زبان عربی نیز فعالیت دارد.

حیفا و جایگاه آن در دنیای مطبوعات

حیفا سومین شهری در فلسطین بود که مطبوعات عربی برجسته‌ای در آن منتشر شد، به‌ویژه در دوره پیش از جنگ جهانی اول (1918-1914 م.). در میان نشریاتی که اثر عمیقی بر تاریخ مطبوعات این شهر گذاشتند، می‌توان به روزنامه‌های الکرمل، النفیر، النفائس العصریه و حیفا اشاره کرد. علاوه بر این، بسیاری از روزنامه‌ها و مجلات روزانه و هفتگی نیز در این شهر چاپ می‌شدند.

امروزه، تنها روزنامه محلی منتشرشده در حیفا، «یدیعوت حیفا» است. همچنین، این شهر دارای یک ایستگاه رادیویی محلی به نام «رادیو حیفا» است.

در حیفا، سازمان‌ها و انجمن‌های عربی و یهودی متعددی فعالیت دارند که در طول سال‌ها، پروژه‌ها، رویدادها، کمپین‌های رسانه‌ای و ابتکارات مهمی را برای پاسخگویی به نیازهای جوانان اجرا کرده‌اند.

حیفا در ادبیات عرب

پیش از 1948، حیفا به مرکز فرهنگ، ادبیات و هنر در فلسطین تبدیل شده بود. علاقه مردم حیفا به موسیقی و هنر باعث شد که باشگاه‌ها و حلقه‌های ادبی متعددی در این شهر شکل بگیرند و نقش مهمی در ترویج زبان عربی و نشر ادبیات و فرهنگ عربی ایفا کنند. حیفا همواره یکی از سرچشمه‌های اصلی فرهنگ در فلسطین بوده و همچنان این جایگاه را حفظ کرده است.

ویژگی بارز فرهنگ حیفا، بوروکراتیک و شهری بودن آن است. لهجه مردم این شهر به لهجه لبنانی نزدیک‌تر است و بسیاری از فلسطینی‌ها، حیفایی‌ها را از روی لهجه خاص و شیوه رفتار متمایز و محترمانه‌شان تشخیص می‌دهند.

این شهر، الهام‌بخش بسیاری از ادبا و شاعران فلسطینی بوده است. برخی از برجسته‌ترین نمونه‌ها عبارت‌اند از:

غسان کنفانی در رمان معروف خود «بازگشت به حیفا»، درباره حسرت بازگشت به این شهر می‌نویسد: «و نام‌های قدیمی ناگهان به ذهنش هجوم آوردند، انگار که گرد و غبار سال‌ها را از خود می‌تکانند: وادی النسناس، خیابان الملک فیصل، میدان الحناطیر، الحلیصه، الهادار … همه چیز در هم آمیخته بود، اما او خود را نگه داشت و آرام از همسرش پرسید: خب، از کجا شروع کنیم؟»

محمود درویش، شاعر ملی فلسطین، در شعری از عشق خود به حیفا چنین می‌سراید:
«دریاهایی که دوست خواهم داشت،
دشت‌هایی که دوست خواهم داشت،
اما قطره‌ای آب در منقار یک چکاوک بر سنگ‌های حیفا،
برایم ارزشی فراتر از تمام دریاها دارد.»

احمد دحبور، شاعر فلسطینی، در مقدمه دیوان شعر خود، خاطره‌ای از عشق به حیفا را روایت می‌کند:
«حیفا فقط یک شهر نیست، بلکه بهشت است. اگر باور ندارید، از مادرم بپرسید.
مادر… مرا به حیفا ببر!
عزیزم، فردا که بزرگ شدی، تو مرا به آنجا خواهی برد.»

حیفا در سینما و هنر

حیفا زادگاه بسیاری از هنرمندان و فیلم‌سازان معروف بوده است. از جمله، سام بلاک، کارگردان عرب و مسلمان، که در عرصه فیلم‌های مستند به شهرت رسید، اهل این شهر است.

غذاها در حیفا

منطقه حیفا به کشت محصولات کشاورزی مانند گندم، جو، عدس، مرکبات و سبزیجات شهرت دارد. همچنین، تاکستان‌های انگور و درختان زیتون در این منطقه به وفور یافت می‌شوند.

حرف آخر

حیفا شهری است که نه‌تنها در اقتصاد و صنعت، بلکه در مطبوعات، ادبیات، موسیقی و هنر نیز جایگاه برجسته‌ای در فلسطین داشته و دارد. این شهر کانون فرهنگی مهمی در منطقه بوده و هنوز هم به عنوان نماد مقاومت، هویت و فرهنگ فلسطینی شناخته می‌شود.

کافه فلسطین به عنوان اولین کافه کاملا عربی و اصیل در تهران، در کنار ارائه غذاهای اصیل عربی و به ویژه فلسطینی، تلاش می کند به معرفی فرهنگ و تاریخ و شهرهای فلسطین نیز بپردازد.

ما را از نظرات خود درباره محتوای سایت و مقالات ارائه شده، مطلع کنید.